فوبیا چیست؟ انواع، علائم و درمان آن
Wiki Article
در نقاشی‌های پیچیده ذهن انسان، ترس می‌تواند به اشکال مختلف ظاهر شود، از ناراحتی لحظه‌ای تا اضطراب‌های عمیق و تغییردهنده زندگی. در خط مقدم این دلهره‌ها، فوبیاها قرار دارند؛ ترس‌های شدید و غیرمنطقی که می‌توانند تأثیر قدرتمندی بر افکار، احساسات و رفتارهای فرد داشته باشند. این مطلب جنبه آموزشی و اطلاع رسانی دارد، در صورت مشکل به دکتر روانشناس و دکتر روانپزشک مراجعه کنید.
اما فوبیا دقیقا چیست؟ چه علائمی دارد و چطور درمان می‌شود؟ این مقاله این نوع ترس را به‌طور کامل بررسی می‌کند تا به خوانندگان کمک کند تا آن را شناخته و درمان کنند.
معنی فوبیا یا هراس‌زدگی چیست؟
فوبیا (phobias) یا هراس‌زدگی یک ترس شدید و غیرمنطقی از یک شیئ، موقعیت یا فعالیت خاص است. افراد مبتلا به فوبیا اغلب هنگام قرارگرفتن در معرض منبع ترس خود، دچار اضطراب یا وحشت شدید می‌شوند؛ حتی اگر تهدید درک‌شده از نظر عینی خطرناک نباشد. هراس‌زدگی می‌تواند به‌طور قابل توجهی بر زندگی روزمره فرد تأثیر بگذارد و منجر به رفتارهای اجتنابی و در برخی موارد، اختلال در توانایی برای عملکرد در موقعیت‌های خاص شود.
هراس‌زدگی زمانی است که چیزی که باعث ایجاد ترس یا اضطراب در شما می‌شود، آن‌قدر شدید باشد که به‌طور مداوم و شدید زندگی شما را تحت تاثیر قرار داده و مختل کند.
این عارضه، نوعی اختلال اضطرابی محسوب می‌شود. وقتی در موقعیتی نیستید که مستقیماً هراس‌زدگی شما را درگیر کند، می‌توانید تشخیص دهید که ترس بسیار شدیدتر از آن چیزی است که باید باشد. اما دانستن این موضوع، احساس شما را تغییر نمی‌دهد. اگر با چیزی روبرو شوید که فوبیای شما را تحریک می‌کند، ترس یا اضطراب شدیدی را احساس می‌کنید.
انواع فوبیا (هراس‌زدگی)
انجمن روان‌پزشکی آمریکا سه دسته اصلی از هراس‌زدگی‌ها را معرفی‌کرده است:
فوبیای اجتماعی (Social phobia)
هراس‌زدگی اجتماعی که امروزه اختلال اضطراب اجتماعی (social anxiety disorder) نامیده می‌شود، وقتی است که افراد به‌طور غیرمنطقی از تحقیر، شرمساری یا قضاوت دیگران در موقعیت‌های اجتماعی می‌ترسند. افراد و گروه‌های ناآشنا می‌توانند به‌ویژه ناراحت‌کننده باشند.
آگورافوبیا (Agoraphobia)
آگورافوبیا به ترس شدید و ناتوان‌کننده از مکان‌های عمومی و موقعیت‌هایی اشاره دارد که فرار از آن دشوار است یا خروج از آن شرم‌آور است. این مکان‌ها ممکن است شامل فضاهای بسته و یا باز باشد. بسیاری از افراد مبتلا به آگورافوبیا علائم هراس یا اختلال هراس را نیز دارند که شامل ترس شدید به.همراه علائم جسمی ناراحت‌کننده مانند لرزش، تپش قلب و تعریق است.
فوبیاهای خاص (Specific phobias)
فوبیاهای خاص که به‌عنوان هراس‌زدگی ساده شناخته می‌شوند، رایج‌ترین نوع فوبیا هستند. متخصصان این نوع هراس‌زدگی را به پنج دسته تقسیم می‌کنند که هر کدام دارای زیر گروه‌هایی است که نام‌های خاصی دارند. در این‌جا انواع رایج این نوع ترس را بر اساس این تقسیم‌بندی آورده‌ایم:
1. هراس‌زدگی حیوانات
- آراکنوفوبیا (ترس از عنکبوت)
- Cynophobia (ترس از سگ)
- انتوموفوبیا (ترس از حشرات)
- اوفیدیوفوبیا (ترس از مارها)
2. هراس‌زدگی محیط طبیعی
- آکروفوبیا (ترس از ارتفاع)
- آگورافوبیا (ترس از فضاهای عمومی)
- Aquaphobia (ترس از آب)
- آستروفوبیا (ترس از رعد و برق)
3.فوبیای خون، اقدامات پزشکی یا جراحات
- آلگوفوبیا (ترس از درد)
- دنتوفوبیا (ترس از دندانپزشک)
- هموفوبیا (ترس از خون)
- تریپانوفوبیا (ترس از سوزن)
4. هراس‌زدگی موقعیت‌ها
- آئروفوبیا (ترس از پرواز)
- آمکسوفوبیا (ترس از رانندگی)
- کلاستروفوبیا (ترس از فضاهای بسته)
- Nyctophobia (ترس از تاریکی)
5. دیگر انواع هراس‌زدگی
- کولروفوبیا (ترس از دلقک‌ها)
- امتوفوبیا (ترس از استفراغ)
- پیروفوبیا (ترس از آتش)
- تریپوفوبیا (ترس از سطوح دارای سوراخ یا حفره، مانند اسفنج)
علائم فوبیا (هراس‌زدگی)
فوبیاها علائم احتمالی یکسانی دارند، اما می‌توانند به شکل‌های مختلفی رخ دهند. هراس‌زدگی می‌تواند باعث شود که فرد علائم فیزیکی، ذهنی و رفتاری را زمانی که در معرض شی یا موقعیت ترسناک قرار می‌گیرید و یا زمانی که به آن فکر می‌کند، تجربه نماید.
علائم ذهنی، اثراتی هستند که بر نحوه تفکر و احساس تأثیر می‌گذارند. آن‌ها عبارتند از:
- ترس شدید
- وحشت یا احساس نیاز به فرار
- احساس خطر فوری
- احساس قطع ارتباط با بدن (مسخ شخصیت) یا دنیای اطراف (واقعیت زدایی)
علائم فیزیکی، اثراتی هستند که مستقیماً بر بدن تأثیر می‌گذارند. آن‌ها عبارتند از:
- تغییر ضربان قلب و نوع نبض
- عرق کردن، احساس گرما یا لرز
- لرز یا لرزش
- حالت تهوع، ناراحتی معده یا معده درد
- سفتی یا درد در قفسه سینه
- مشکل در تنفس یا احساس خفگی
- احساس سرگیجه یا سبکی سر
- غش‌کردن
- رنگ پریدگی
- دید باریک (همچنین به عنوان دید تونلی شناخته می‌شود)
علائم رفتاری روش‌هایی هستند که بر شیوه زندگی، روال یا عادات فرد تاثیر می‌گذارند. آن‌ها عبارتند از:
- اجتناب از انجام یک پروسه خاص؛ برای مثال: اجتناب از مراقبت‌های پزشکی یا دندان‌پزشکی منظم به دلیل ترس از سوزن، دندانپزشک و غیره
- تغییر عمدی زندگی برای جلوگیری از محرک‌ها؛ برای مثال: خارج‌شدن از یک منطقه ساحلی به دلیل ترس از طوفان.
- اجتناب از تغییرات زندگی، به‌ویژه تغییرات مثبت، برای جلوگیری مواجهه؛ به‌عنوان مثال: زمانی‌که به دلیل ترس از آب، شنا‌کردن یا غرق‌شدن از خرید خانه یا کار در جایی با منظره رودخانه، دریاچه یا اقیانوس اجتناب گردد.
علائم هراس‌زدگی در کودکان
کودکان نیز ممکن است به هراس‌زدگی خاصی مبتلا شوند و هنگام مواجهه با عامل آن، علائم زیر را از خود نشان دهند:
- گریه
- عصبانیت یا طغیان عاطفی
- انجماد (بی‌حرکت نگه‌داشتن بدن)
- چسبیدن یا جدا‌نشدن از کسی که احساس می‌کنند در کنار او امنیت دارد
تشخیص فوبیا
یک روانشناس یا روانپزشک، می‌تواند هراس‌زدگی را حین صحبت با فرد و پرسیدن سوالات خاصی تشخیص دهد. تشخیص این مشکل نیازی به آزمایشات آزمایشگاهی، تصویربرداری یا اقدامات تشخیصی خاصی ندارد. سوالاتی که متخصص می‌پرسد، ممکن است از پرسش‌نامه‌های خاصی باشد که برای کمک به تشخیص هراس‌زدگی طراحی شده‌اند. برخی از این سوالات در حوزه‌های زیر هستند:
- محرک‌های هراس‌زدگی که از آن‌ها اطلاع دارید
- علائمی که به‌دنبال مواجهه تجربه می‌کنید و شدت آن‌ها
- شیوه زندگی و عادات فعلی و این‌که آیا علائم هراس‌زدگی بر آن تأثیر می‌گذارد یا نه
- اولین بار که متوجه علائم شدید
- سابقه یک رویداد آسیب‌زا یا سایر عوامل احتمالی که می‌تواند باعث ایجاد هراس‌زدگی شود
معیارهای خاص فوبیا
معیارهای خاص هراس‌زدگی به‌شرح زیر است:
- ترس یا اضطراب شدید درباره موقعیت یا جسمی خاص
- ایجاد ترس فوری، اضطراب یا هر دو، هنگام مواجهه با محرک
- هنگام مواجهه با محرک‌هایی که نمی‌توان از آن‌ها اجتناب کرد، فرد به‌طور فعال از محرک دور شده و احساس ترس و اضطراب می‌کند.
- ترس یا اضطراب بسیار شدیدتر از آن چیزی است که محرک باید ایجاد کند
- تلاش حداقل شش ماه برای دوری از محرک
- اختلال در زندگی، کار و روابط اجتماعی به دلیل ترس، اضطراب یا اجتناب از فوبیا
- توجیه نشدن علائم با مشکلات دیگر مانند اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) یا اختلال هراس
علل هراس‌زدگی
هنوز علت کاملا واضحی برای هراس‌زدگی مشخص نشده است، اما موارد زیر می‌توانند در شرایطی سبب ایجاد این عارضه شوند:
- تجربیات بد: بسیاری از هراس‌زدگی‌ها به دلیل یک تجربه بد یا حمله پانیک مربوط به یک شی یا موقعیت خاص شروع می‌شوند. گاهی اوقات حتی دیدن یا شنیدن یک تجربه بد می‌تواند برای شروع هراس‌زدگی کافی باشد.
- ژنتیک یا رفتار آموخته‌شده: ممکن است بین هراس‌زدگی خاص شما و فوبیا یا اضطراب والدینتان ارتباطی وجود داشته باشد. این می‌تواند به دلیل ترکیبی از ژنتیک و رفتارهای آموخته شده باشد.
- عملکرد و ساختار مغز. کسانی که هراس‌زدگی خاص دارند، بخش‌های خاصی از مغز آن‌ها در مواجهه با یک عامل تحریک می‌شود، درحالی‌که فردی که این فوبیاها را ندارد، پاسخ مشابهی در مغز نشان نمی‌دهد. همچنین، فردی که دارای فوبیای خاص است، ممکن است ساختار مغزی متفاوتی نسبت به فرد بدون آن فوبیای خاص، داشته باشد.
ریسک فاکتورهای هراس‌زدگی
این عوامل ممکن است خطر ابتلا به هراس‌زدگی خاص را افزایش دهند:
- سن: هراس‌زدگی برای اولین بار ممکن است در سنین کودکی ظاهر شود، معمولاً در سن 10 سالگی.
- بستگان: اگر یکی از اعضای خانواده فوبیا یا اضطراب خاصی داشته باشد، احتمال ابتلای دیگران نیز به آن بیشتر است.
- خلق‌و‌خوی: افرادی که به اضطراب حساس‌تر هستند، بیشتر در معرض خطر هستند.
- تجربه بد: هراس‌زدگی می‌تواند پس از یک تجربه بد ایجاد شود.
- تغییر رفتار: اجتناب، رایج‌ترین روشی است که افراد با استفاد از آن با هراس‌زدگی کنار می‌آیند. با انجام این کار، معمولاً اضطراب آن‌ها بدتر می‌شود.
پیشگیری از فوبیا
پیشگیری کامل از هراس‌زدگی ممکن است همیشه امکان‌پذیر نباشد، زیرا این مشکل ممکن است به دلیل تأثیر متقابل پیچیده عوامل ژنتیکی، محیطی و روانی ایجاد شوند. اگرچه نمی‌توان از بسیاری از فوبیاهای خاص پیشگیری کرد، اما مداخله و درمان زودهنگام پس از یک تجربه آسیب‌زا، مانند حمله حیوانات، ممکن است از ابتلای فرد به یک اختلال اضطرابی شدید جلوگیری کند.
درمان هراس‌زدگی
درمان هراس‌زدگی معمولا به‌روش‌های زیر انجام می‌شود.
مواجهه قدم‌به‌قدم
مواجهه‌درمانی یکی از موثرترین درمان‌ها برای هراس‌زدگی است. این درمان شامل قرارگرفتن تدریجی در معرض ترس می‌شود تا به‌تدریج حساسیت فرد نسبت به آن کاهش یابد.
به‌عنوان مثال، اگر فرد از پرواز می‌ترسد، در ابتدا، مواجهه‌درمانی ممکن است شامل تماشای تصاویر یا فیلم‌های مرتبط با هواپیما و مسافران در هواپیما باشد. سپس به‌تدریج درمان تا جایی پیش می‌رود که فرد سوار هواپیما شده و با آن پرواز کند. با پیشرفت فناوری، مواجهه‌درمانی با واقعیت مجازی در حال حاضر فوبیا چیست؟ انواع، علائم و درمان آن برای کمک به افراد برای مواجهه قدم‌به‌قدم استفاده می‌شود.
درمان شناختی‌رفتاری (CBT)
CBT یکی دیگر از روش‌های شناخت.درمانی محبوب برای درمان هراس‌زدگی است. این روش روی تغییر الگوهای افکار منفی مرتبط با ترس تمرکز کرده و به فرد کمک می‌کند تا بتواند اضطراب خود را در موقعیت‌های واقعی زندگی بهتر مدیریت کند.
از طریق تکنیک‌های رفتاردرمانی شناختی، الگوهای فکری غیرمنطقی، که به ایجاد اضطراب کمک می‌کنند، شناخته شده و سپس موضوع تحلیل می‌شود.
اگر شرایط یا اشیاء خاصی محرک باشند، افراد می‌توانند از طریق تکنیک‌های بازسازی شناختی بر اضطراب ناشی از آن‌ها غلبه کند. این تکنیک‌ها شامل قالب‌بندی مجدد افکار منفی به افکار مثبت یا به چالش‌کشیدن احتمالات نادرست در مورد نتایج ترسناک رویارویی با شیء یا واقعه ترسناک است.
هیپنوتیزم درمانی
معمولا متخصصان از هیپنوتیزم به‌عنوان بخشی از فرآیند درمان استفاده می‌کند. این روش به بیمار کمک می‌کند تا عمیقاً استراحت کند تا بتواند به ضمیر ناخودآگاه خود دسترسی پیدا کرده و مسائل اصلی را که باعث ترس می‌شوند، کشف نماید.
این شکل جایگزین از درمان، به فرد این امکان را می‌دهد که این فرآیند را بدون این‌که از نظر احساسی تحت تأثیر قرار بگیرید، طی کند. علاوه‌بر این، مشخص شده است که علائم فیزیکی مرتبط با اضطراب شدید، از جمله ضربان قلب سریع و تعریق، با هیپنوتیزم کم شده و فرد می‌تواند هنگام رویارویی با عامل هراس‌زدگی، آرامش خود را بیشتر حفظ کند.
حساسیت زدایی و پردازش مجدد حرکات چشم (EMDR)
درمان EMDR برخی از عناصر درمان شناختی‌رفتاری (CBT) و تکنیک‌های مواجهه را با هم ترکیب می‌کند و در عین حال، حرکات چشم را به این ترکیب اضافه می‌کند. این روش می‌تواند به فرد کمک کند تا خاطرات آسیب‌زای ذخیره شده در مغز را دوباره پردازش کند تا هنگام یادآوری سبب ناراحتی او نشوند.
تکنیک‌های آرامش‌بخش
تکنیک‌های تمدد اعصاب مانند تمرینات تنفس عمیق، آرام‌سازی پیش‌رونده عضلانی، تصویرسازی هدایت‌شده، مدیتیشن ذهن‌آگاهی و یوگا همگی ابزارهای عالی برای مدیریت سطوح استرس ناشی از محرک‌های هراس‌زدگی هستند.
این فعالیت‌ها بر روی آرام‌کردن بدن از نظر فیزیکی و کاهش ایجاد تنش موثر می‌باشند و به فرد اجازه می‌دهد کنترل و قدرت خود را دوباره به دست آورده و کم‌تر احساس ناتوانی کند.
دارودرمانی
برای برخی افراد، دارودرمانی می‌تواند راه موثری برای درمان فوبیا باشد. این روش می‌تواند به‌کاهش اضطراب و ترس شدید کمک کند. داروهای رایجی که گاهی در درمان هراس‌زدگی استفاده می‌شوند شامل موارد زیر هستند:
- داروهای ضد افسردگی
- داروهای ضد اضطراب
- مسدودکننده‌های بتا
- آرام‌بخش‌ها
روان.پزشک پس از ارزیابی علائم و سابقه پزشکی ممکن است این داروها را تجویز کند. لازم است به این نکته توجه کنید که این داروها برای درمان هراس‌زدگی نیستند؛ در عوض، آن‌ها به مدیریت علائم مرتبط کمک می‌کنند.
درمان‌های طبیعی برای هراس‌زدگی
داروهای طبیعی مانند گیاهان و مکمل‌ها ممکن است به‌کاهش سطح اضطراب مرتبط با هراس‌زدگی رایج کمک کنند. برخی از گیاهانی و روش‌های طبیعی که برای درمان این اختلال استفاده می‌شوند، شامل موارد زیر هستند:
- عصاره ریشه کاوا کاوا
- عصاره گل ساعتی
- چای بابونه
- رایحه درمانی با روغن اسطوخودوس
- مکمل‌های منیزیم
اگر هراس‌زدگی درمان نشود چه اتفاقی می‌افتد؟
بدون درمان، هراس‌زدگی می‌تواند شدیدتر شود. ممکن است فرد شروع به اجتناب از موقعیت‌هایی کند که باعث ترس می‌شود. متأسفانه، اجتناب می‌تواند فوبیا را تقویت کرده و غلبه بر آن را در آینده سخت‌تر کند.
- علائم اضطراب می‌تواند بدتر شود: وقتی هراس‌زدگی درمان نشده وجود داشته باشد، اغلب هر بار که فرد با ترس خود روبرو می‌شود، اضطراب بیشتری را تجربه می‌کند. این اضطراب شدید می‌تواند منجر به‌علائم فیزیکی مانند ضربان قلب سریع، تعریق، لرزش، حالت تهوع یا سرگیجه شود. این علائم ناراحت‌کننده هستند و می‌توانند در فعالیت‌های روزانه مانند کار یا عملکرد مدرسه اختلال ایجاد کنند.
- ترس شدید می‌تواند ناتوان‌کننده شود: بدون درمان، ممکن است فرد نتواند کارهایی را انجام دهد که زمانی از آن‌ها لذت می‌برد. بیمار به دلیل احساس ترس شدید از مکان‌ها یا فعالیت‌های خاصی اجتناب می‌کند که به نوبه خود می‌تواند منجر به انزوای اجتماعی و کاهش کیفیت زندگی شود. در موارد شدید، هراس‌زدگی درمان‌نشده ممکن است منجر به افسردگی و سایر مشکلات سلامت روانی شود.